W celu stworzenia tej listy odgłosów i zachowań, posłużyłam się źródłami poniżej oraz moimi obserwacjami. Na podstawie moich obserwacji, stworzyłam własne interpretacje zachowań gołębi. Lista będzie edytowana i poszerzana. Lista dotyczy w większości zachowań u Columba livia (gołąb miejski, ozdobny, pocztowy).

Odgłosy

Ku! (krótkie, głośne, może powtarzać się co kilka sekund)

Gołąb wydaje ten dźwięk gdy jest czymś przestraszony lub zaskoczony. W ten sposób ostrzega też pozostałych członków stada przed zagrożeniem.

Kuuu, kuuu, kuuu... (długie, powtarzające się)

• Gołąb nawołuje drugiego gołębia lub człowieka, np. do gniazda.
• Prezentuje się, przedstawia, określa swoją pozycję.
• Romansuje w gnieździe ze swoim partnerem.

Ku... ku... ku... (krótkie, powtarzające się co kilka sekund)

Gołąb rozmawia, socjalizuje się z innymi gołębiami lub człowiekiem. Częściej zauważyłam ten rodzaj odgłosu w kontakcie z człowiekiem.

Gruchu, gruchu (typowe gruchanie)

W zależności od sytuacji:

• Gołąb prezentuje się, przedstawia.
• Zaleca się, romansuje.
• Ustala hierarchię w stadzie.
• Przekazuje: tu jest moje terytorium.
• Przekazuje: nie dotykaj mnie.
• Przekazuje: jesteś denerwujący, przestań (np. partnerowi-gołębiowi).

Kukukuku (ciche, "zmysłowe" gruchanie)

Gołąb najczęściej wydaje ten odgłos gdy romansuje ze swoim partnerem (drugim gołębiem lub człowiekiem).

Zachowania

Atakowanie innych gołębi

Samce są zwykle bardziej agresywne od samic. Mogą atakować inne gołębie gdy te weszły na ich terytorium; gdy chcą ustalić hierachię (samica bez partnera jest wtedy uległa, z kolei samiec raczej odpowiada atakiem); czasem potrzebują po prostu rozładować nagromadzoną energię, szarpiąc inne gołębie czy kupione przez opiekuna pluszaki. Samice robią się agresywne szczególnie w sytuacji, gdy inny gołąb, nie będący ich partnerem, wchodzi na ich terytorium (klatka, gniazdo, półka).

Atakowanie partnera

Zdarza się, że jeden z partnerów zaczyna nagle atakować drugiego, dziobać go. Prawdopodobne są takie wyjaśnienia tego zachowania:

• Atakowanie samca przez samicę

Samiec nie przynosi do gniazda materiałów; nie ma jedzenia i wody (lub jest ich niewystarczająco); samiec nie zmienia samicy w wysiadywaniu jaj; samiec opuszcza klatkę, gdy samica inkubuje jajka.

• Atakowanie samicy przez samca

Samica nie pozwala samcowi na kopulację; nie inkubuje jajek; w otoczeniu nie ma wystarczająco bodźców, by samiec mógł rozładować energię.

Z tego co zauważyłam gołąb atakuje też swojego partnera, gdy ten jest dla niego "denerwujący", np. za dużo tańczy i grucha, wpycha się gdzieś, gdzie nie ma miejsca, wchodzi nogami w miskę z jedzeniem itd. :)

Przepędzanie partnerki od innych gołębi (driving)

Gdy samica zbliży się do innych gołębi (szczególnie gdy są one samcami, tańczą i zalecają się do niej), jej partner może próbować odciągnąć ją od rywali - nie chce, żeby ją zapłodnili. Samiec zachowuje się wtedy w stosunku do partnerki brutalnie, ciągnie ją za pióra i odprowadza jak najdalej od rywali.

Kichanie

Kichanie jest zupełnie normalną reakcją organizmu gołębia na kurz, pyłki w powietrzu; utknięte ziarenko czy pióro w nozdrzu. Nie powinniśmy się nim martwić, o ile nie powtarza się zbyt często.

Kłanianie się

W zależności od sytuacji może oznaczać przyjazne nastawienie lub wrogość.

• Gdy gołąb czuje się zagrożony, na przykład gdy drapieżnik zbliża się do jego gniazda, gołąb naprzemiennie kłania się i wibruje skrzydłem oraz dziobie i bije skrzydłem przeciwnika. Ukłony w tym przypadku wyglądają na bardziej wymuszone i niedokończone, są szybsze.
• Gdy samiec zaleca się do samicy, często robiąc to w dosyć brutalny sposób, zainteresowana samcem samica kłania mu się, co jest oznaką uległości.
• Gdy partnerzy zalecają się do siebie, budują gniazdo i szykują się do złożenia jaj, podczas interakcje ze sobą często wibrują skrzydłami. Wibracjom towarzyszy także takie zachowanie jak czyszczenie sobie nawzajem piór, ciche pogruchiwanie (kukukuku) czy układanie materiałów służących do zbudowania gniazda.
• Gołąb kłania się również w interakcjach z człowiekiem. Gdy uważa człowieka za swojego partnera, ukłony, którym mogą towarzyszyć zachowania wymienione w punkcie powyżej, mają "pozytywny charakter". Gdy człowiek wkłada rękę do klatki lub gniazda gołębia lub gdy zbliża się zbyt blisko gołębia, przekracza jego przestrzeń prywatną, gołąb, który nie życzy sobie takiego zachowanie, zacznie się do niego kłaniać i wibrować skrzydłem. Jeśli opiekun nie zastosuje się do sygnału wysyłanego przez gołębia, mówiącego: "Cofnij się", zostanie uderzony skrzydłem lub zaatakowany dziobem. Czasem ukłony podczas interakcje z człowiekiem oznaczają po prostu przyjazne nastawienie. Gdy opiekun kłania się gołębiowi, oswojony gołąb będzie się mu odkłaniać. Jest to dobry sposób na budowania relacji z ptakiem. Jeśli gołąb nie ma partnera, to może postrzegać kłanianie się człowieka jak flirtowanie i prócz odkłonienia się, może np. zacząć tańczyć i gruchać (dotyczy to zarówno samców, jak i samic).

Kłanianie się jest zachowaniem, które prawdopodobnie wywodzi się z ruchów, które gołębie wyknują podczas budowania gniazda. Gołąb, będąc w gnieździe i kłaniając się, chce przekazać: "Tutaj jest moje gniazdo" i zależności od sytuacji, zachowanie to jest zaproszeniem do gniazda lub sygnałem "Trzymaj się z daleka".

Potrząsanie głową

• Odruch po wypiciu wody, wzięciu kąpieli.
• Nie chcę tego jeść gdy opiekun oferuje gołębiowi jedzenie.
• Odrzucenie zalotów drugiego gołębia. Zachowanie to rzadko występuje u gołębi miejskich i domowych.

Drżenie ciała

W zależności od sytuacji może oznaczać stres, podekscytowanie, chorobę lub próbę ogrzania się. Szczególną rolę w produkcji ciepła poprzez drżenie odgrywają mięsień piersiowy oraz mięśnie nóg.

Rozszerzanie się i zwężanie źrenic

W zależności od sytuacji oraz innych elementów mowy ciała może oznaczać zainteresowanie, podekscytowanie, stres lub wrogość. Gołębie mają kontrolę nad rozszerzaniem się i zwężaniem źrenic.

Tańczenie

• Zalecanie się do drugiego gołębia lub człowieka.
• Prezentowanie się, zwracanie na siebie uwagi.
• Nie dotykaj mnie.
• Nie wchodź na moje terytorium.

Brutalne dziobanie ręki

Nie dotykaj mnie lub/i Nie wchodź na moje terytorium.

Bicie ręki skrzydłem

Nie dotykaj mnie lub/i Nie wchodź na moje terytorium.

Składanie jajek

Samica składa jajka tylko wtedy, gdy czuje, że ma partnera – partnerem może być zarówno drugi gołąb, jak i człowiek. Aby złożyła jajka, wcale nie musi dojść do zapłodnienia.

Porzucenie partnera i znalezienie nowego

Mówi się, że gołębie dobierają się w pary na całe życie. To jest często prawda, ale zdarzają się sytuację, kiedy gołębie rozchodzą się i znajdują sobie nowych partnerów. Jest większa szansa, że taka sytuacja będzie mieć miejsce, jeśli partnerami są dwie samice lub dwa samce, a w okolicy pojawił się samotny gołąb przeciwnej płci.

Porzucanie jajek podkładowy

Gdy po około trzech tygodniach z jajek nie wykluwają się pisklęta, gołębie "dochodzą do wniosku", że z jajek nie wyklują się pisklęta i tracą nimi zainteresowanie. Jajka podkładowe można wtedy wyciągnąć z gniazda.

Tańczenie przed lusterkiem, przeglądanie się w lusterku

Gołębie rozpoznają swoje odbicie w lustrze. Najczęściej przed lusterkiem tańczą i gruchają samce. Samiczki najczęściej przeglądają się w lusterku w ciszy. U gołębi nie występują problemy behawioralne spowodowane lusterkiem, które występują u papug. Oczywiście wkładając każdy nowy przedmiot, zabawkę do klatki gołębia, powinniśmy obserwować jego reakcję i upewnić się, że nie jest nią przestraszony czy zirytowany.

Zjadanie niewidzialnych pajęczyn

Gołąb wyciąga szyję wprzód i dziobie coś niewidocznego w powietrzu. Zauważyłam takie zachowanie w dwóch sytuacjach: po zjedzeniu ludzkiego jedzenia (może to reakcja na przyprawy?) i po podaniu gołębiowi leków (zaburzenie percepcji jako efekt uboczny leku?).

Mlaskanie dziobem, przymykanie oczu

Gdy gołąb leży, stoi na jednej nodze lub w innych wygodnej pozycji, a na dodatek mlaska dziobem, przymyka oczy i przysypia, oznacza to, że jest mu dobrze, czuje się komfortowo.

Leżenie na plecach

Zachowanie niespotykane w naturze. Najczęściej obserwowane w związkach człowiek-gołąb. Gołąb jest zrelaksowany.

Rozdrapywanie powierzchni nogami

Gołąb próbuje zrobić gniazdo. Warto zapewnić mu gniazdo i materiały do budowy gniazda.

Leżenie plackiem, podnoszenie ogona

Gołąb czeka na kopulację. Niekoniecznie musi być to samica. Niektóre pary samiec-samica zmieniają się pozycjami.

Energiczne machanie skrzydłami, stojąc w jednym miejscu lub lekko wzbijając się w powietrze

Gołąb w ten sposób ćwiczy, rozciąga skrzydła.

Oddychanie przez otwarty dziób

• Stres (np. gdy człowiek trzyma gołębia w rękach).
• Choroba układu oddechowego (dodatkowe objawy to: zgarbiona postura ciała; napuszone pióra; poruszanie ogonem przy oddychaniu (tail bobbing); przymknięte oczy; wydzielina wypływająca z nozdrzy itd.).
• Wysiłek fizyczny.
• Wysoka temperatura otoczenia.

Drapanie łapką dzioba, głowy

Nie ma nic złego w drapaniu łapką głowy, dzioba jeśli zachowanie to nie potwarza się zbyt często. Gołąb drapie się, gdy coś go swędzi albo gdy próbuje wydobyć piórko, ziarno itp. które utknęło mu w nozdrzu czy dziobie. Gołąb może drapać się częściej, gdy wyrastają mu nowe pióra, które przebijają się przez skórę, podrażniają ją.

Wibrowanie skrzydłem

W zależności od sytuacji może sygnalizować przyjazne nastawienie lub wrogość. Gdy gołąb romansuje ze swoim partnerem (drugim gołębiem lub człowiekiem), wibrowanie skrzydłem połączone z kłanianiem się oznacza przyjazne nastawienie, gotowość do powiększenia rodziny. Natomiast gdy gołąb broni swojego terytorium przed atakiem drapieżnika (czy ręką opiekuna), wibrowanie skrzydłem, kłanianie się, dziobanie rywala i bicie go skrzydłem oznacza wrogość.

Wstrzymywanie kupy

Gołębie wstrzymują kupę, gdy znajdują się w miejscu, które wybrały na swoje gniazdo. Gdy gołąb wysiaduje jajka podkładowe, może wstrzymywać kupę przez wiele godzin. Gdy jego partner zastąpi go w wysiadywaniu jaj i gołąb może wreszcie odpocząć, robi dużą, śmierdzącą, wodnistą kupę (co jest zupełnie normalne).

Wypraszanie ludzkiego jedzenia

Wiele gołębi uwielbia niezdrowe, słone przekąski takie jak chipsy, popcorn czy frytki. Gdy tylko widzą je w misce swojego opiekuna, podbiegają do niej, próbują wkładać do niej dziób, czy nawet wlatują do niej. Jednak nie oznacza to, że "gołąb wie, co jest dobre i zaspokaja w ten sposób brakujące mu elementy". Duża ilość soli podana jednokrotnie może od razu uszkodzić nerki, sól podawana w mniejszych ilość regularnie, stopniowo uszkadza nerki.

Ziewanie

Ta czynność przypomina ludzkie ziewanie, ale tak naprawdę nie ma związku z tym, że gołębiowi chce się spać. Gołąb może "ziewać", gdy utknęło mu coś w przełyku, np. ziarno i próbuje je przepchnąć dalej. Zwykle nie musimy w takiej sytuacji interweniować, jednak gdy gołąb nie przestaje ziewać, możemy zaglądnąć mu do dzioba i zobaczyć, czy jesteśmy w usunąć przyczynę problemu. Jeśli gołąb nagminnie ziewa i nie możemy znaleźć przyczyny problemu, można zastanawiać się nad utknięciem w przełyku ciała obcego, zatruciu czy chorobie (np. rzęsistkowicy przy której mogą tworzyć się w przełyku utrudniające połykanie naloty).

Pierzenie, gubienie piór

Pierzenie to intensywna wymiana starych piór na nowe. W przypadku gołębi mieszkających na zewnątrz "główne" pierzenie ma miejsce raz w roku – jesienią. U gołębi mieszkających w mieszkaniu można spodziewać się pierzenia jesienią, ale nie zawsze tak się dzieje. Gdy przychodzi czas pierzenia, gołąb zrzuca ogromną liczbę piór i miejscami łysieje. Wkrótce na miejscu starych piór wyrastają nowe, przypominające trochę kolce. Gołąb może być wtedy w gorszym nastroju, ponieważ nowowyrastające pióra swędzą go i kłują. Nowowyrastające pióra są silnie ukrwione, w przeciwieństwie do tych w pełni wykształconych, do których nie dochodzi już krew. Zdarza się, że gołąb złamie nowowyrastające pióro, w wyniku czego pióro zacznie krwawić. Jeśli krwawienie jest intensywne i nie ustaje, można zatamować je np. mąką kukurydzianą.

Poruszanie ogona w górę i w dół podczas oddychania

W artykułach opisujących choroby układu oddechowego ptaków, można znaleźć termin tail bobbing (poruszanie ogonem horyzontalnie podczas oddychania) jako jeden z symptomów choroby. Jednak samo delikatne, horyzontalne poruszaniem ogonem przy oddychaniu i brak innych objawów wskazujących na chorobę, jest czymś zupełnie normalnym.

Wybór partnera

W Feral Pigeons Johnston i Janiga piszą, że przy wyborze partnera gołębie miejskie kierują się wieloma kryteriami, co pokazuje, że wybór odpowiedniego partnera jest dla gołębia miejskiego istotny.

1. Wiek. Zbyt młode i zbyt stare gołębie (ponad 7 lat) nie są chętnie wybierane na partnerów.
2. Doświadczenie w rozmnażaniu. Niedoświadczone samice preferują doświadczonych samców. Niedoświadczone samce nie mają w tej kwestii preferencji. Doświadczone gołębie preferują doświadczonych partnerów. Gołębie wolą wybrać niedoświadczonego partnera niż starego partnera (ponad 7 lat).
3. Dominacja. Doświadczone samice wybierają dominujących samców. Niedoświadczone samice i wszystkie samce nie mają silnych preferecji w tej kategorii.
4. Rozmiar. Prawdopodobne, że samce wolą większe samice (które mają krótsze przerwy pomiędzy lęgami, a co z tym związane, odnoszą większe sukcesy w lęgach).
5. Jakość piór/liczba pasożytów zewnętrznych na piórach. Gołębie z większą liczbą pasożytów zewnętrznych, czego rezeultatem jest gorsza jakość piór, znacząco gorzej radzą sobie ze znalezieniem partnera.
6. Kolor i wzór upierzenia. Gołębie częściej wybierają partnera z różniącym się od swojego upierzeniem. Prawdopodobnie to samice dokonują tego wyboru.

Żerowanie

Czyli poszukiwanie i zjadanie pokarmu. Metabolizm średnich gatunków gołębi nie jest na tyle szybki, by musiały poświęcać większość dnia na zdobywanie pokarmu (im mniejszy ptak, tym więcej energii na jednostkę masy ciała zużywa) i są na tyle duże, by duże, by gromadzić spore ilości tkanki tłuszczowej.

Źródła:

Johnston, R., i M. Janiga. Feral Pigeons. Oxford University Press, 1995, s. 56-61; Jankowiak, Ł, et al. "Experimentally evoked same-sex sexual behaviour in pigeons: better to be in a female-female pair than alone" Sci Rep; Miller, W., i L. Miller. “Synopsis of behaviour traits of the ringneck dove” Ringneck doves; Goodwin, D. "The Significance of Some Behaviour Patterns of Pigeons" Bird Study.